Gauguin İçin Yoruma Devam

Önceki yazımda Gauguin’i, kendinden sonra yaşamış bazı edebiyatçıların görüşleri ile, onun Nereden geliyoruz, Kimiz,  Nereye gidiyoruz, adlı tablosu arasında, paralellikler kurarak anlatmaya çalışmıştım.

Tabloda görülenlerin, daha ayrıntılı betimlemesini isteyen geri dönüşler aldığım için, bu kez, farklı yorumlardan topladıklarımı, tablo için Gauguin‘in mektuplarındaki kendi özgün yorumunu ve yer yer yaptığım, benim yorumlarımı sunmak istiyorum.

Tabloyu, anlatım ve anlaşılmayı kolaylaştırmak için, üç parçaya ayırdım.

• Soldaki parçayı, “ölüm“

• Ortadaki parçayı, “yaşam“

• Sağdaki parçayı”doğum,ya da başlangıç” olarak adlandırmak gerekiyor.

Soldaki parçanın sol üst köşesi ve sağdaki parçanın sağ üst köşesi, limon sarısına boyanmış. Her şeyin geçtiği ön plandaki alanları, renk kontrastlığı ile arka plandan koparmak için yapmış bunu ressam besbelli. Renk, Van Gogh sarısına benziyor, ne var ki onun kimi resimlerindeki gibi tablonun büyük kısmını değil,yüzde beşini ancak kaplıyor. Bezeme için yapılmış elemanlarla beraber yukarıdan aşağı yazılmış üç cümle dikkat çekiyor. Bezeme, sağ parçadaki sarı alanda da var.

Fransızca yazılmış cümleler ise: Nereden geliyoruz, Kimiz, Nereye gidiyoruz.

Soru işaretini kullanmamış ressam.

“Bunlar benim için soru değil ki, cevabı tabloya boya ile koydum zaten“. Ressam izleyiciye, “Siz kendi soru işaretinizi koyun isterseniz beğendiğiniz cevabı da kendiniz bulursunuz” der gibidir.

Yazıyı, zeminde bir yerlere değil de göğü simgeleyen sarı üzerine yazmış.

Orada mı aranacak cevap?

“Söylediklerim, suretlerini resimde gördüğünüz varlıklar için değil sadece; tüm evren için…”  demeye mi getiriyor?

Sonrasında kendini etkisinden sıyırsa da, Gaguiun‘in gençliğinde sıkı bir katolik eğitimi aldığını biliriz. Dini göndermeleri olan resimleri de, az değildir.

Soldaki parçanın alt kısmında görülen yaşlı kadının ölümü simgelediği kabul edilir. Kadının üst kısmı, sert bir kontrastlıkla başka alanlardan ayrılmıştır. Kadın başını elleri arasına almış, yüzünü sola dönmüştür.. Sağında, kendisine doğru eğilmis, yardım edecek gibi duran genç kıza, –yaşlı kadının kendi gençliği de diyebilirsiniz ona– yüz çevirmiştir. Gençliği artık bitmiştir ve ona yardım edebilecek kimse olamaz artık.

Ne kendi, ne başkası.

Kadının döndüğü tarafta, sol alt köşede, garip suratlı beyaz bir kuş ve pençesinde kertenkele vardır; onu parçalayacaktır kuş.

Yılan, kertenkele gibi hayvanlar yerdeki varlıkları anlatan semboller olduğuna göre, kadının öldükten sonra. yerde, toprakta geçireceği değişimi anlatmak istemiş ressam!

Pek bir yerde rastlamamış olsam da, doğum-yaşam-ölüm-doğum çemberini vurgulamada kilit sembolizma olduğunu düşünüyorum kuş ve kertenkelenin. Varlığın geçireceği değişimin ilk adımı çözülmedir çünkü.

Net ve açık bir anlatımdır bu.

Peki niçin soldadır bütün  bunlar?

Cevabı, resmin sağ parçasının sağ altlarındadır.

Orada bir yenidoğan vardır. Ve, yüzü sağa, resimden dışarı dönüktür. Onun bakışı dönüp, ölmekte olan yaşlının, dışarı sola dönük bakışıyla-ya da varlığıyla- buluşacaktır.

Bu buluşma, ressamın çizerek, boyayarak  betimlediği maddi  alanda değil onun dışında olacaktır.

Burada resimde görülen dışına taşan bir anlam genişlemesi, (transcendence) söz konusudur.

Suretleri tabloda görülen insanları aşarak, tüm varlıkların varoluşlarını açıklayan (ontolojik) bir nitelik kazanır ressamın bu  ‘dışa bakan bebek-dışa bakan yaşlı’ betimlemesi.

Yenidoğan’ın üst tarafında görülen köpek, bir koruyucudur. 

Çocuğun yanında iki kadın ve cinsiyeti belirsiz bir kişi vardır. Neredeyse çıplak olan kadınlar çocuğa, cinsiyetsiz kişi de kadınlara bakmaktadır.

• Çocuğu sahiplenecek kadın hangisidir?

• Babası orada mıdır?

• Koruyucu köpek, kadınların çocuğu sahiplenme deki kararsızlıkları nedeniyle mi oradadır?

• Baba-oğul-kutsal ruh’un  hatırlanmasını mı istemiştir ressam, kalan katolik içgüdüsü ile?

Kadınlardan birinin belirgin cinselliği, varolmanın dar anlamda dünyeviliğini, başka bir değişle insanın var olmasını tanımlarken, çocuğun bakışı, varolmanın daha evrensel yönünü anlatır gibidir.

Resmin bu bölümünde, insanın varoluşundaki bilinmezliği,bulanıklığı, karmaşayı anlatmaya çalışmıştır ressam!

Oysa, bu karmaşa, resmin sol tarafındaki, ölüm diyebileceğimiz bölümde, hiç yoktur. Ölümde hiç bir karmaşa olamaz çünkü. Her şey net ve açıktır orada.

Resimde de, her şey açıktır. Yaşlı ölüme hazırlanmakta, acayip kuş yapacağı görevi anlatmakta, hatta diğer figürler de yaşlının gideceği yöne bakmakta.

Ağır bir hüzün gözden kaçmaz o nedenle.

Gauguin, başarısız intihar girişiminden sonra, dostu olan Sembolist şair Charles Morice‘e yazdığı mektupta, resminin yorumunu, soldan sağa doğru olan bir anlatımla yapmıştır !

Doğumdan ölüme doğru değil de; ölümden doğuma doğu…

Temmuz 1901‘de. şöyle yazar mektubunda:

“Bu büyük resmi çok özensiz biçimde hiçbir hazırlık olmadan, bir çırpıda yaptım. Zaten ölmek istiyordum.  İmza atmak bile  gelmedi içimden, Ciddi dozda Arsenik aldım.

Bu büyük tabloda:

Nereye gidiyoruz? için

Ölüme yakın yaşlı kadının yanında duran garip bakışlı, tuhaf bir kuş (koydum)

Kimiz? için,

Günlük yaşam ve bunların ne anlama geldiğini sorgulayan bir adam (tanımlamasını kullandım)

Nereden geliyoruz’u anlamlandırmak. için

Kaynak (ya da varlığın temeli olan) çocuk simgesini ve Ortak yaşam’ı ” betimledim,  demiştir ressam.

Mektubunda, intihara gittiği zamanki.ruh durumunu mu yansıtmıştır ressam? Yoksa onun sonradan yakıştırdığı bir yorum mudur bu?

Sanırım birincisi.

Sola,kesin olan ölüme doğru bakan yaşlı; sağa, boşluğa, belirsizliğe bakan yenidoğan, dışarıdaki fizikötesi birlikteliğe işaret eder gibidirler çünkü. Yok oluştan sonra, maddenin değişimi, sonra bir başka varoluş .

Bir döngü.

Ne var ki daha önce yazdığı, bir başka mektubunda ise, tablosunda yazıların yukarıdan aşağı yazıldığı sıraya bağlı kalarak, sağdan sola doğru yapmıştır yorumunu ressam. Doğumdan ölüme doğru…

Sol parçanın üst kısmında, orta parçaya yakın, ayakta duran kutsal sembol, kollarını yana açmış bir Hina heykelidir.

Maddenin dönüşümünün sadece metafizik değil, bir dünya gerçeği olduğunu tebliğ etmektedir etrafındakilere adeta.

Yaratıcı olan Hina’nın kendisi değildir, ancak yaratılmış olanları birleştirmek ister gibi durmaktadır.

Tablo Ressamın önerisine göre, soldan sağa okuduğunda ölümü, hayatın kendisine, oradan da hayatın başlangıcına bağlamaktadır, bu kutsal sembol.

Orta parçanın, sol altında yer alan,elma yiyerek sola, ölmekte olana bakan kız çocuğu, ortadaki ağaçtan elma koparan belki de Adem’i simgeleyen, adamdan mı almıştır elmayı ve dünyada işleyeceği günahlarının tadına mi bakmaktadır erkenden?

Küçük kızın yanında, biri arkada diğeri önde duran iki kedi; onun yaşamının barış ve uyum içinde geçeceğinin habercisi gibi yer almışlardır resimde.

Biraz üstte, gene sola bakmakta olan keçi görülmektedir.

Pan mıdır o?.

Doğanın, yeşilliklerin, hayvanların koruyucusu olan Pan.

“Her Şey” anlamına da gelen Pan.

Bütün doğa ve  her şey’in, dönüşüm çemberi içinde olduğunu mu demektedir ressam, bu sembolizmayla?

Elmanın toplandığı ağaç, resmin tam ortasındadır, ikiye bölmektedir resmi; sol, yaşamın ölüm tarafıdır; sağda ise yaşamın başlangıcı vardır.

Ölümle yaşamın arasında duran bu ağaç, ne olmalıdır o zaman?

Bilgi ağacı olamaz, Bilginin koruyucusu yılan, yoktur ortada.

“Hayat Ağacı“ olabileceği daha akla yakındır. Yer ile göğü birleştiren Hayat Ağacı.

Elma toplayan figürün sağındaki figür, sağındaki neredeyse matem giysilerine bürünmüş olanların, ne yaptıklarını, ya da ne düşündüklerini anlamaya çalışmaktadır.

Gündelik yaşamın sırlarını çözmek ister gibidir.

Sonuçta fizik dünyaya ve ötesine ait yoğun alegoriler ve semboller taşıyan bu eser, Ganguin’in  önerdiği yorumlar doğrultusunda kalma koşuluyla, farklı şekillerde çözümlenebilir kuşkusuz.

Kişisel olarak nesnellik temelinde yapılacak yorumlamaların, eserin vermek istediği anlamların hiçbirini açıkta bırakmayacağını düşünmekteyim.

 Orhan Arıoğul

Ağustos 2020